Hãy cùng nhau khám phá những bí mật thú vị về xúc xắc – từ những trải nghiệm cá nhân đến kiến thức được tổng hợp. Bài viết này của Tripoli-city.org sẽ là chìa khóa mở cửa cho thế giới ẩn sau những viên xúc xắc hình vuông. Đón đọc để hiểu rõ hơn kiến thức độc đáo này!
Kì 1: Cùng google lịch sử cái dice!!!
Xí ngầu, hay còn gọi là xúc xắc, là một phần quan trọng không thể thiếu trong thế giới của người chơi board game. Dù bạn có thích hay không, thì khó có thể phủ nhận sự thật rằng “việc tung xí ngầu đóng vai trò quan trọng trong lịch sử và sự tiến bộ của board game”. mình là người thuộc nhóm không hảo ý với xí ngầu, không phải vì mình không thích yếu tố may mắn mà là vì mình thường gặp sự bất hạnh khi đối mặt với những viên xí ngầu vuông vức này. Nhưng chính những trải nghiệm không may mắn đó lại là nguồn cảm hứng mạnh mẽ để mình viết về chúng. Hãy cùng nhau thảo luận về chủ đề “Xí ngầu/Xúc xắc” trong bài viết hôm nay!
Trước hết, hãy bắt đầu bằng câu hỏi thú vị: “Tại sao mình gọi nó là Xúc Xắc trong khi đám bạn ở miền Nam lại gọi là Xí Ngầu?”. Xúc xắc có vẻ như mang ý nghĩa tương tự như “lúc lắc”, xuất phát từ hành động của bạn khi phải “lắc” chúng. Còn về cái tên Xí Ngầu thì sao nhỉ? Có thể nguồn gốc của từ này xuất phát từ một thành ngữ Trung Quốc: “thập tứ thập ngũ”, dịch đen là “mười bốn mười lăm” trong tiếng Việt, mô tả một cách nhập nhằng và không rõ ràng.
Bí mật thú vị về xúc xắc mà bạn chưa biết
Tại sao cụm từ “thập tứ thập ngũ” lại biến thành Xí Ngầu? Điều này xuất phát từ việc phiên âm tiếng Quảng Đông là “xập xí xập ngầu”. Do đó, tên gọi của xí ngầu chứa đựng ý nghĩa của sự ngẫu nhiên, không thể dự đoán được. Và vì lý do lịch sử, vùng miền Nam nước ta có nhiều người Việt gốc Hoa hơn, dẫn đến việc họ thường sử dụng từ “Xí Ngầu”, trong khi ở miền Bắc, người ta thường quen thuộc với từ “Xúc Xắc”. Trong bài viết này, mình sẽ chủ yếu sử dụng từ “xúc xắc” vì nó gần gũi với mình hơn, mặc dù đôi khi mình cũng thích gọi nó là “xí ngầu” ^^.
Mình thực sự muốn đề cập đến những loại xúc xắc mà mình từng thấy, nhưng như vậy sẽ quá lộn xộn. Để bắt đầu, mình cần khám phá lịch sử của chúng, phải đào sâu vào Google và Wiki đã… Theo Wiki, xúc xắc đã tồn tại từ lâu, trước cả khi có bất kỳ tài liệu lịch sử bằng văn bản nào. Vì vậy, rất khó để xác định nó xuất phát từ đâu và từ khi nào. Xúc xắc cổ nhất được phát hiện ở Iran (trước đây là Ba Tư), và một số loại khác đã xuất hiện ở vùng Nam Á (có vẻ giữa Ấn Độ và Pakistan). Một bài viết còn nói về việc xúc xắc đã có từ thời Ai Cập cổ đại (3000 năm trước Công nguyên). Tuy nhiên, một số nguồn lại khẳng định rằng chúng có thể xuất phát từ Trung Quốc, với lý do là mặt 1 và mặt 4 thường được làm màu đỏ để phục vụ trò tài xỉu của Trung Quốc.
Tuy nhiên, mình thấy lý do này có vẻ không hợp lý chút nào, vì không phải tất cả xúc xắc đều có mặt 1 và mặt 4 màu đỏ đâu (mọi thứ không phải đều “Made in China,” phải không?). Một số nguồn kể lại rằng Palamedes trong thần thoại Hy Lạp đã sáng tạo xúc xắc trong cuộc chiến thành Troy (đừng ngần ngại tra Google để biết thêm chi tiết nhé). Nói chung, không chắc xúc xắc xuất phát từ đâu và từ bao giờ, nhưng mọi người đồng thuận rằng đó là một trong những dụng cụ giải trí cổ xưa nhất trong lịch sử của loài người.
Những người cổ đại đã sáng tạo xúc xắc từ xương, và theo phát triển của xã hội loài người, vật liệu cho xúc xắc cũng ngày càng đa dạng: từ đá, đồng, sắt, ngà voi, mã não, ngọc, sứ, thủy tinh cho đến nhựa… Bất cứ vật liệu nào có thể đập, gọt, và chế tác, đều có thể trở thành xúc xắc. Trong thời đại ngày nay, xúc xắc thường được sản xuất từ chất liệu tổng hợp nhân tạo, trong khi những chiếc xúc xắc từ ngà voi, đá quý, hay ngọc ngà thường chỉ mang tính chất trang trí và trưng bày. Về mặt chế tác, xúc xắc được chia thành hai loại chính: xúc xắc hoàn hảo hoặc xúc xắc sử dụng trong các sòng bạc.
Loại xúc xắc hoàn hảo, thường được chế tác thủ công với độ chính xác lên đến 0.0001 inch hay 0.00026 cm (về độ chính xác này, mình sẽ thảo luận ở phần lưu ý cuối bài), nổi bật với các góc cạnh sắc sảo. Mỗi lỗ trên mỗi mặt được khoan thủ công, loại bỏ khối lượng phôi như nhau, và khoảng cách giữa các lỗ cũng bằng nhau. Sự tỉ mỉ này xuất phát từ việc loại xúc xắc này thường được sử dụng trong các sòng bài casino cho các trò chơi như craps và các trò cá cược khác. Mặt khác, loại xúc xắc thông thường hoặc xúc xắc không hoàn hảo có đường viền bo tròn, thường được sản xuất hàng loạt thông qua máy móc, và thường được sử dụng trong các trò chơi board game thông thường (có lẽ anh em mình cũng hay sử dụng loại này nhất ^^).
Một chút ghi chú nhỏ: Trong tiếng Anh, từ “xúc xắc” được biểu thị bằng “dice” (chắc chắn nhiều người đã biết điều này). Tuy nhiên, “dice” thường được sử dụng làm số nhiều, trong khi từ để chỉ một chiếc xúc xắc là “die” (không rõ liệu điều này có phải là ngẫu nhiên hay có ý nghĩa gì khác không). Mặc dù vậy, trong văn bản, người ta thường sử dụng cả “dice” và “die” để chỉ xúc xắc nói chung, không phụ thuộc vào việc là số ít hay số nhiều. Vì vậy, khi đọc hướng dẫn trò chơi và thấy từ “die,” có nghĩa là bạn cần sử dụng một chiếc xúc xắc, còn nếu là “dice,” thì có thể là một hoặc nhiều chiếc xúc xắc.
Tính chính xác của xúc xắc: Để coi một chiếc xúc xắc là chính xác (hay công bằng), nó cần phải là một hình lập phương hoàn hảo. Để một hình lập phương trở nên hoàn hảo, tất cả các cạnh của nó phải tuyệt đối bằng nhau hoặc có sai số cực kỳ nhỏ. Do đó, độ chính xác của xúc xắc được đo bằng cách xác định sai số trong cả ba chiều (cao, dài, rộng). Ví dụ, nếu sai số giữa ba chiều của xúc xắc nằm trong khoảng +/- 0.001 cm, chúng ta nói rằng xúc xắc này có độ chính xác là 0.001 cm.
Kì 2: Tưởng mày có 6 mặt thôi chứ?
Ngay từ bức hình đầu tiên của kì trước, mọi người đã thấy xuất hiện ngay một loạt xúc xắc từ 4 đến 20 mặt. Với cộng đồng người chơi board game, đặc biệt là những ai đam mê Dungeons and Dragons, thì những chiếc xúc xắc với 10, 20 mặt không còn là điều xa lạ. Riêng mình, chiếc xúc xắc với nhiều mặt nhất mà mình từng thấy là một chiếc có mình 30 mặt (không biết có chiếc nào nhiều hơn không nhỉ? 30 mặt thì gần như là hình cầu rồi). Bây giờ, chúng ta cùng nhau thảo luận về một số loại xúc xắc khác nhau. À, mà để phân loại chúng, chúng ta cần có một tiêu chí nào đó chứ nhỉ? Hình dáng, kích thước, chất liệu, màu sắc, hay mục đích sử dụng? Vì bài viết này chỉ mang tính chất giải trí và không có mục đích truyền đạt kiến thức hay giáo dục, nên mình sẽ liệt kê lung tung mọi thứ mà mình nhớ được, không ràng buộc theo một tiêu chí cụ thể nào cả.
Xúc xắc nhiều mặt
1. Xúc xắc chuẩn thông thường
Chiếc xúc xắc này thì ai cũng quen rồi, thậm chí cả mẹ mình, dù không chơi game bao giờ, cũng biết nó trông như thế nào: một hình lập phương với các mặt được đánh số từ 1 đến 6. Các con số thường được biểu diễn bằng các chấm tròn: số 1 là một chấm tròn, số 6 là sáu chấm tròn. Cũng có loại xúc xắc thể hiện các con số bằng cách khác nhau, như số Ả Rập (1, 2, 3, 4, 5, 6), số La Mã (I, II, III, IV, V, VI),… nhưng đó là hiếm hoi.
Những con số này sẽ được sắp xếp trên các mặt sao cho tổng của 2 mặt đối diện luôn bằng 7: 1 đối diện với 6, 5 đối diện với 2, 4 đối diện với 3. Điều này khiến cho các mặt số 1, 2 và 3 sẽ có một đỉnh chung. Thứ tự sắp xếp của các mặt 1, 2, 3 quanh cái đỉnh này lại tạo ra 2 loại xúc xắc khác nhau: xúc xắc thuận và xúc xắc nghịch chiều kim đồng hồ. Thực ra, người ta thường sử dụng cả hai loại này, ít ai để ý đến sự khác nhau này.
Mình cũng không rõ liệu trong các sòng bài casino, có quy định cụ thể về việc sử dụng xúc xắc thuận hay nghịch không. Có lẽ những người có kỹ năng kiểm soát xúc xắc sẽ quan tâm đến sự khác biệt này (tuy mình chỉ thấy họ xuất hiện trong phim, chẳng có cơ hội gặp trực tiếp ngoài đời). Một số tài liệu cho biết hầu hết xúc xắc ở phương Tây và Nhật Bản thường là loại nghịch, trong khi ở Trung Quốc lại thường sử dụng xúc xắc thuận.
Khi nhắc đến địa lý, có một điều thú vị phân biệt giữa Á Đông và phương Tây, đó là trên xúc xắc của người châu Á (bao gồm Nhật Bản), thường thì mặt số 1 và số 4 thường được làm màu đỏ, và chấm trên mặt số 1 thậm chí còn to hơn so với các chấm trên mặt khác. Mặc dù có nhiều giải thích cho hiện tượng này, nhưng chẳng có giải đáp nào có thể chắc chắn là đúng cả.
Có người cho rằng nguồn gốc của hiện tượng này xuất phát từ trò Tài Xỉu của Trung Quốc. Trong trò chơi này, Xỉu đại diện cho các số bé, tức là 1, 2, 3, trong khi Tài là các số lớn, tức là 4, 5, 6. Số 1 và số 4 được chọn để đánh dấu cho Xỉu và Tài, do đó, chúng thường được sơn màu khác nhau. Mặc dù giải thích này phổ biến trong dân gian, nhưng không có nhiều tài liệu xác nhận về điều này.
Còn nếu dựa vào giai thoại một chút cho nó ly kì thì số 4 có màu đỏ là do Đường Minh Hoàng, hay còn được gọi là Đường Huyền Tông hoặc Lý Long Cơ/Võ Long Cơ, cháu nội Võ Tắc Thiên (vậy nên ông ta mới vừa họ Võ vừa họ Lý, nhưng thôi ko liên thiên sang sử Tàu làm gì). Một lần ông này cùng người phi nổi tiếng của mình là Dương Quý Phi ngồi chơi sugoroku (backgammon Nhật), ông ta sắp thua và cần phải tung được 3 con 4 cùng lúc thì mới lật kèo được. Ông ta vừa tung vừa hô “4! 4! 4!”, và ông ta đc 3 con 4 thật. Ông ta sướng quá và cho rằng đó quả là một điềm may không tưởng tượng được. Từ đó, ông ra lệnh mặt số 4 trên xúc xắc phải được sơn màu đỏ.
Dĩ nhiên, câu chuyện này không có bằng chứng nào xác thực, thậm chí ở nhiều nơi còn kể lại giống nhau nhưng với các vị vua và triều đại khác nhau. Một số trang web khác đã đề cập rằng Trung Quốc có thể đã nhập xúc xắc từ Ấn Độ, nơi mà họ sơn màu đỏ cho số 4, nhưng không giải thích tại sao Ấn Độ lại chọn màu đỏ cho số 4.
Còn về mặt số 1, chẳng ai có một câu chuyện giải thích cụ thể, có thể nó chỉ là để tạo sự cân bằng với mặt đối diện của nó (do số 6 có nhiều lỗ hơn), điều này có lẽ làm cho nó trở nên phức tạp hơn đơn giản và được khoét lớn hơn.
Bên cạnh đó, những viên xúc xắc 6 mặt cũng có thể được phân loại thành xúc xắc hoàn hảo và xúc xắc thông thường, dựa vào độ chính xác và mục đích sử dụng cụ thể của chúng (mình đã đề cập đến chúng trong bài viết trước đó rồi đấy).
Xúc xắc nghịch chiều kim đồng hồ
2. Xúc xắc đa diện khác:
Rõ ràng, có rất nhiều tình huống mà chúng ta cần những con số ngẫu nhiên từ các phạm vi giá trị đa dạng, không chỉ giới hạn trong khoảng từ 1 đến 6. Vì vậy, sẽ thấy nhiều loại xúc xắc đa diện khác ngoài hình lập phương. Những người chơi thể loại RPG như Dungeons and Dragons chắc chắn đã quen thuộc với những viên xúc xắc đặc biệt này. Điều thú vị là những xúc xắc đa diện thường sử dụng số Ả Rập thay vì chấm tròn. Điều này đơn giản vì nếu bạn cố gắng đếm số chấm trên xúc xắc 20 hoặc 30 mặt, bạn sẽ phải mất công đấy. Các viên xúc xắc này thường được sử dụng để biểu diễn các chỉ số của nhân vật trong trò chơi, và việc sử dụng các con số thay vì chấm tròn giúp nhanh chóng và thuận tiện hơn nhiều.
Bên cạnh đó, trong các tài liệu game, các xúc xắc thường được ký hiệu bằng chữ “d” đi kèm với số mặt của chúng, ví dụ: d4, d6, d8, d10, d12, d20… Ví dụ, nếu trong một đoạn hướng dẫn có viết “tung 2d10,” điều này có nghĩa là bạn nên tung hai viên xúc xắc 10 mặt cùng một lúc.
Tứ diện – 4 mặt – d4: Chỉ có 4 mặt thôi nhưng lại phức tạp đến kỳ lạ, chúng ta chia thành 2 loại với cách đánh số khác nhau. Loại 1, số được đánh ở cạnh, nên kết quả khi tung là con số ở cạnh đáy (tiếp xúc với mặt bàn), vì thế nó còn được gọi là xúc xắc đọc ở dưới. Loại 2, số được đánh ở đỉnh, do đó kết quả khi tung sẽ là con số ở đỉnh chóp, và dĩ nhiên, nó có tên là xúc xắc đọc ở trên.
Tứ diện – 4 mặt – d4
Lập phương – 6 mặt – d6: Đây là viên xúc xắc bình thường mà, mình đã trình bày chi tiết ở phần trước rồi.
Bát diện – 8 mặt – d8: Không có gì đặc biệt để nhấn mạnh về loại này, đơn giản chỉ là nó có 8 mặt (nhìn giống 2 hình kim tự tháp chồng lên nhau), và tổng của 2 mặt đối diện thường là 9.
10 mặt (thập diện???) – d10: Có 3 loại d10 tùy thuộc vào cách đánh số trên các mặt. Loại 1 không có gì đặc biệt và không được sử dụng nhiều: các mặt được đánh số từ 1-10. Loại 2, các mặt được đánh số từ 0-9. Loại 3, còn được biết đến là xúc xắc hàng chục, các số giống như loại 2 nhưng có thêm một số 0, nghĩa là {00, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90}. Loại 2 và 3 được sử dụng phổ biến hơn vì chúng có thể kết hợp với nhau để thay thế cho một viên xúc xắc d100. Bạn có thể xem cách sử dụng chúng ở phần dưới, trong phần về d100 nha.
12 mặt – d12: Không có gì đặc sắc để nói về loại này cả, đơn giản chỉ là nó có 12 mặt, và tổng của 2 mặt đối diện thường là 13.
20 mặt – d20: Đây là viên xúc xắc phổ biến nhất trong cộng đồng RPG nói chung và trong thế giới D&D nói riêng. 90% thời gian khi bạn tung xúc xắc, đó sẽ là viên xúc xắc này. Nó trở nên phổ biến đến mức trở thành biểu tượng của thể loại game này. Rất nhiều trang web và kênh YouTube liên quan đến RPG đều có tên liên quan đến nó, như d20pfsrd.com, roll20.net… Hệ thống gameplay của Dungeons & Dragons, do hãng Wizards of the Coast phát triển, cũng được gọi với cái tên là Hệ thống d20. Thông thường, viên d20 sẽ được đánh số từ 1-20. Tuy nhiên, đôi khi, bạn có thể gặp những viên d20 với mỗi số từ 0-9 được đánh hai lần, loại này thường được sử dụng thay cho viên d10.
100 mặt – d100: Cũng có đấy, nhưng nó giống như hình cầu vậy, tung xong nó cuộn tròn, chạy theo muốn tụt quần vậy. Để sinh số ngẫu nhiên từ 1-100, người ta thường sử dụng 2 viên xúc xắc d10, trong đó có 1 viên là xúc xắc hàng chục, như mình đã đề cập ở trên. Khi tung, viên xúc xắc hàng chục sẽ đại diện cho số hàng chục, viên còn lại đại diện cho số hàng đơn vị. Ví dụ: nếu bạn tung được 2 số 20 và 3, thì kết quả sẽ là 23. Lưu ý là nếu cả hai viên đều là số 0 (00 và 0), thì chúng sẽ biểu diễn cho số 100 chứ không phải là số 0.
3 mặt – d3: Có vẻ hơi kỳ quặc khi nghĩ đến việc có một đồ vật đa diện có 3 mặt, nhưng thực tế trong thế giới game, đôi khi bạn sẽ gặp đối với viên xúc xắc d3. Khi đó, đơn giản là bạn có thể tung một viên xúc xắc d6 và sau đó lấy kết quả chia cho 2 (làm tròn lên) để có kết quả d3.
2 mặt – d2: Ồ, chỉ cần tung một đồng xu thôi. Hoặc có thể bất cứ viên xúc xắc nào cũng được, nếu nó đổ số lẻ thì là 1, còn nếu là số chẵn thì là 2.
3. Xúc xắc không đánh số theo thứ tự:
Không phải lúc nào bạn cũng cần những con số cụ thể; đôi khi, bạn muốn có sự ngẫu nhiên khi thu thập tài nguyên hoặc khi sử dụng kỹ năng. Hoặc cũng có những khi bạn muốn các giá trị với tỷ lệ xác suất không đồng đều.
Các loại xúc xắc sử dụng các biểu tượng: đơn giản là các mặt của xúc xắc không có in số mà in các biểu tượng. Loại này thường được thiết kế đặc biệt cho từng trò chơi cụ thể. Ví dụ: xúc xắc cho Poker, Backgammon, Warhammer Underworlds Shadespire, v.v.
Xác suất với các con số phân phối không đồng đều: Các bạn có bao giờ gặp những viên xúc xắc mà thay vì có các số từ 1 đến 6, chúng lại mang theo dãy số {2, 3, 3, 4, 4, 5} chưa? Đó là loại xúc xắc mà mình đang muốn nói đến đây. Trong một số trò chơi, những người thiết kế thường sử dụng loại này khi muốn điều chỉnh tỷ lệ xuất hiện của các mặt.
Xúc xắc trắng: Đơn giản là nó là xúc chẳng có in hay khắc gì ở các mặt cả. Nó chỉ là đồ để các bạn chế ra những xúc xắc của riêng bản thân mình mà thôi.
4. Xúc xắc ăn gian
Cái này cũng tính là xúc xắc à? Thực sự thì mình cũng không rõ nữa! Nhưng theo tiêu chí “kể lể lung tung,” mình cũng ghi chép vào đây để xem sao. Có nhiều cách để “nâng cao” khả năng tung xúc xắc một cách không công bằng, nhưng phương pháp phổ biến nhất là làm cho một mặt trở nên nặng hơn (mặt đối diện với số mà bạn muốn xuất hiện nhiều nhất). Nói cách khác, nếu bạn muốn tung ra mặt số 1, hãy làm cho mặt số 6 trở nên nặng hơn. Cách để làm điều này có thể là gỡ hết sơn ở các chấm. Sử dụng một chiếc khoan đầu nhỏ để khoan sâu vào những chấm đó tạo thành những lỗ sâu nhỏ. Sau đó, đổ chì vào những lỗ đó, sử dụng keo bít lại và sơn lại như cũ. Một cách khác và đơn giản hơn là đặt xúc xắc vào lò vi sóng, quay ở mức vừa đủ để nhựa bên trong xúc xắc chỉ chảy hơi về một phía. Phương pháp này có vẻ ảo vì bạn cần phải kiểm soát nhiệt độ lò để xúc xắc không bị chảy mất dáng.
Chính mình chỉ là người mới nghe về điều này mà thôi, chưa bao giờ thử nghiệm hoặc chứng kiến trực tiếp. Những viên xúc xắc được làm để có trọng lượng chênh lệch như vậy thì được biết đến với cái tên “weighted dice” hoặc “loaded dice”. Nhưng chưa chắc là khi bạn có trong tay những viên xúc xắc này, bạn sẽ ngay lập tức trở thành bậc thầy của trò chơi; để tung ra con số mà bạn mong muốn vẫn đòi hỏi sự kỹ năng và quá trình rèn luyện. Trong thế giới cờ bạc, người ta hay nghe đến những câu chuyện về những bậc thầy có khả năng kiểm soát xúc xắc theo ý muốn. Để đạt được điều đó, họ phải dành thời gian luyện tập, và xúc xắc đổ chì thường là một trong những công cụ họ sử dụng để rèn luyện kỹ năng. Nếu ai đã đọc “Lộc Đỉnh Ký” của Kim Dung, có thể nhớ những cao thủ cờ bạc luyện tập với xúc xắc thủy ngân từ rất sớm. Nhân vật chính, Vi Tiểu Bảo, đã đạt đến cảnh giới đổ xúc xắc thủy ngân theo ý muốn, nhưng với xúc xắc thông thường thì vẫn là chuyện tùy duyên.
5. Xúc xắc dị hợm:
Những con xúc xắc hình thù kì quái, thường làm đồ lưu niệm hay trang chí là chính chứ ít trò chơi nào dùng chúng. Hoặc những đồ dùng thay thế xúc xắc.
Xúc xắc thay d4
Cái này thì gọi là Anti-prism dice. Tôi không biết dịch thế nào. Bạn nào chuyên toán dịch hộ tôi quả Anti-prism với!
Cái này gọi là Dreidel, dùng như 1 con quay vậy.
Một góc cửa hàng xúc xắc
Một góc cửa hàng xúc xắc
Hy vọng rằng bạn đã thấy thú vị và đầy ý nghĩa khi khám phá những bí mật thú vị về xúc xắc thông qua bài viết này của Tripoli-city.org. Dù bạn là người yêu thích hay không ưa cơ hội may mắn, thì việc hiểu rõ về vai trò quan trọng của xúc xắc trong thế giới board game là điều không thể bỏ qua. Hãy chia sẻ ý kiến của bạn và góp phần làm phong phú thêm thông tin trong cộng đồng.
